December 27, 2021
Βασιλόπιτα:
Το έθιμο της βασιλόπιτας είναι πολύ παλιό, προέρχεται από εκείνο το τελούμενο στην αρχαία ελληνική εορτή των «Κρονίων» (και αργότερα των ρωμαϊκών «Σατουρναλίων») που παρέλαβαν οι Φράγκοι. Από τον Μέγα Βασίλειο προήλθε η συνήθεια της τοποθέτησης νομίσματος μέσα στη πίτα και της ανακήρυξης ως «Βασιλιά της βραδιάς» αυτού που το έβρισκε. Ο Μέγας Βασίλειος σύμφωνα με την παράδοση για να επιστρέψει τα τιμαλφή στους δικαιούχους, μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, έδωσε εντολή να παρασκευαστούν μικροί άρτοι εντός των οποίων τοποθέτησε ανά ένα των νομισμάτων ή τιμαλφών και τα διένειμε στους κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού. Κατά άλλο έθιμο, αντί νομίσματος, έβαζαν φασόλι και αυτόν που το έβρισκε τον αποκαλούσαν "φασουλοβασιλιά".
Η ανάδειξη του "βασιλιά της βραδιάς" δεν αφορά την Ελλάδα. Στη Γαλλία υπάρχει ένα έθιμο σχετικό που όμως δεν συνδέεται με την Πρωτοχρονιά.
Το κόψιμο στις βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Λουκάτο αποτελεί εξέλιξη του γνωστού και λαϊκού εθίμου στις πρωτοχρονιάτικης πίτας. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στις θεούς.
Το σπασμένο ρόδι στην Πελοπόννησο:
Το έθιμο λέει πως την ώρα που αλλάζει ο χρόνος, κάποιος πρέπει να πετάξει ένα ρόδι στην εξώπορτα του σπιτιού για να σπάσει. Το ρόδι συμβουλεύει την αφθονία, την καλή τύχη και την γονιμότητα.
Το ρόδι σπάει στην πόρτα του σπιτιού ώστε να τα φέρει όλα δεξιά και καλότυχα. Υπάρχει και παραλλαγή όπου το πρωί της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια πηγαίνει σύσσωμη στην εκκλησία και ο νοικοκύρης έχει στην τσέπη του ένα ρόδι για να το λειτουργήσει και επιστρέφοντας στο σπίτι, το σπάει για να φέρει την ευλογία στο σπιτικό του.
Το Γούρι:
Το έθιμο αυτό αναφέρεται ήδη από τον 6 ο αιώνα π.Χ. καθώς η κρεμύδα (Scilla maritima) ή σκυλοκρέμυδο, αποτελούσε ένα συνηθισμένο φυτό όπου πιστεύονταν πως διαθέτει μεγάλη δύναμη που την μεταδίδει σε έμψυχα και άψυχα. Για αυτόν τον λόγο, όλοι συνήθιζαν να κρεμάνε ένα σκυλοκρέμμυδο στο σπίτι τους την Πρωτοχρονιά.
Η «προβέντα» και τα «μουλιστρίνα» στη Σάμο:
Εκτός από την συνηθισμένη βασιλόπιτα, οι γυναίκες της Σάμου φτιάχνουν και την «προβέντα», ένα πιάτο γεμάτο τοπικά γλυκά. Σε κάθε σπίτι την πρώτη ημέρα του χρόνου σπάνε ένα ρόδι και σκορπίζουν τους σπόρους ώστε να γεμίσει το σπίτι ευτυχία και καλή τύχη. Όσοι θα κάνουν ποδαρικό, παίρνουν τα «μπουλιστρίνα», δηλ. το πρώτο χαρτζιλίκι του χρόνου.
Τα Αγιοβασιλιάτικα καράβια στην Χίο:
Σύμφωνα με αυτό το έθιμο οι ενορίες του νησιού κατασκευάζουν πλοία, σε σμίκρυνση, τα οποία «διαγωνίζονται» σε ποιότητα και πιστότητα με τα αυθεντικά. Οι ομάδες, δηλ. το πλήρωμα, του κάθε πλοίου τραγουδούν κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.
Πείτε μας αν έχετε διαφορετικά έθιμα στην περιοχή σας και ποιά είναι αυτά;